Απέναντι στη σοβαρότατη διεθνή ενεργειακή κρίση των τελευταίων 40 ετών και με την καθημερινή πλέον εκτίναξη του κόστους ενέργειας, οι παρεμβάσεις για την αύξηση της ενεργειακής απόδοσης των κτιρίων, είναι πλέον ο κυριότερος παράγοντας εξοικονόμησης ενέργειας στα νοικοκυριά.
Σύμφωνα με τα δημοσιευμένα στοιχεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής η κατανομή των ενεργειακών δαπανών στα οικιακά κτίρια είναι ως εξής:
- To 65% της συνολικής ενεργειακής κατανάλωσης αφορά τις ανάγκες θέρμανσης.
- Το 10% της συνολικής ενεργειακής κατανάλωσης αφορά τις ανάγκες παραγωγής ζεστού νερού.
- Το 5% της συνολικής ενεργειακής κατανάλωσης αφορά τις ανάγκες κλιματισμού.
- Το 10% της συνολικής ενεργειακής κατανάλωσης αφορά το φωτισμό.
- Μόλις το 10% αφορά την κατανάλωση των λοιπών οικιακών συσκευών.
Πλέον, τόσο η Ευρωπαϊκή όσο και η Εθνική νομοθεσία (ΚΕΝΑΚ) για την κατασκευή των νέων κτιρίων θέτουν αυστηρούς όρους για την ενεργειακή τους απόδοση. Συγκεκριμένα, όλα τα νεόδμητα κτίρια, μετά την 1/1/2022, πρέπει υποχρεωτικά να κατατάσσονται τουλάχιστον στην Ενεργειακή Κλάση Α, δηλαδή η ενεργειακή τους κατανάλωση να μην υπερβαίνει τις 60 Kwh/τ.μ/έτος. Για να επιτευχθεί μια τέτοια ενεργειακή απόδοση στο κτίριο, είναι απαραίτητο ένα σύνολο συγκεκριμένων παρεμβάσεων, τόσο στο κτιριακό κέλυφος (θερμομόνωση, κουφώματα), όσο και στα συστήματα θέρμανσης, ψύξης, αερισμού και παραγωγής ζεστού νερού χρήσης.
Ενεργειακή κατάταξη κτιρίου* βάσει την συνολικής κατανάλωσης πρωτογενούς ενέργειας σε KWh/m2/έτος.
*Σύμφωνα με το Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδος, αυτή η μέθοδος κατάταξής θα υιοθετηθεί σε μέλλοντα χρόνο. Σήμερα, η μέθοδος κατάταξης υπολογίζεται συγκρίνοντας το κτίριο υπό μελέτη με το κτίριο αναφοράς του Κανονισμού Ενεργειακής Απόδοσης Κτιρίων (ΚΕΝΑΚ).
Το κτιριακό δυναμικό της χώρας μας, το οποίο έχει κατασκευαστεί ως επί το πλείστον πριν το 1980 είναι κτίρια χωρίς μόνωση και με ενεργοβόρα συστήματα ψύξης-θέρμανσης. Το 1980 άλλαξε ο κανονισμός και επιβλήθηκε μια βασική μόνωση στα νέα κτίρια. Τα κτίρια αυτά πέρα από την γενική παλαιότητα τους, κατατάσσονται στην κατώτερη ενεργειακή κλάση Η, και μάλιστα στις κατώτερες βαθμίδες της.
Όπως προαναφέραμε, ο κτηριοδομικός κανονισμός σήμερα επιτάσσει στα καινούργια κτίρια τουλάχιστον την ενεργειακή κλάση Α, ενώ και τα παλαιά κτίρια που αναβαθμίζονται θα πρέπει να στοχεύουν προς τα εκεί.
Πρακτικά, ένα κτίριο κατηγορίας Η, στην κλιματική ζώνη Α, επιφάνειας 100 τ.μ. δαπανά για την θέρμανση περίπου 1000€/χρόνο (με βάση τις περσινές τιμές 2020/2021, οι οποίες το 2022 έχουν διπλασιαστεί ή και τριπλασιαστεί) ενώ ένα κτήριο κατηγορίας Α, για την ίδια ακριβώς ποιότητα θέρμανσης θα δαπανούσε μόλις 100€. Αντίστοιχα, αν δούμε την δαπάνη σε KWh, ένα κτίριο κατηγορίας Η δαπανά συνήθως 600KWh ανά τ.μ. ανά έτος, ενώ ένα κτήριο κατηγορίας Α, είναι κάτω από 60KWh ανά τ.μ. ανά έτος, όπως αναφέραμε παραπάνω.
Ποιες Ενεργειακές Παρεμβάσεις πρέπει να γίνονται σε νεόδμητα και υφιστάμενα κτίρια
Η πρώτη συμβουλή προς τους ιδιοκτήτες κτιρίων είναι ότι για να επιτευχθεί η απαιτούμενη ενεργειακή απόδοση πρέπει να γίνει ένα σύνολο παρεμβάσεων στο κτίριο και όχι μεμονωμένες ενέργειες όπως η αλλαγή κουφωμάτων, ένας ηλιακός θερμοσίφωνας ή ένα κλιματιστικό όπως νομίζουν οι περισσότεροι.
Οι απαιτούμενες παρεμβάσεις για ουσιαστική εξοικονόμηση ενέργειας στα κτίρια αποτυπώνονται στα τελευταία προγράμματα Εξοικονομώ μετά το 2020 και περιλαμβάνουν ένα σύνολο παρεμβάσεων.
Ο τρόπος λειτουργίας της Αντλίας Θερμότητας, που αποτελεί την πλέον συμφέρουσα πηγή θέρμανσης
Οι σημαντικότερες εξ αυτών είναι η αναβάθμιση του συστήματος θέρμανσης-ψύξης και παραγωγής ζεστού νερού χρήσης, η μόνωση του κτιριακού κελύφους, δηλαδή τα ενεργειακά κουφώματα και υαλοπίνακες, καθώς και η μόνωση τοιχοποιίας και οροφής.
Επιπλέον, πολύ σημαντικοί είναι οι διάφοροι αυτοματισμοί που προσφέρουν έλεγχο των συστημάτων, ο μηχανικός αερισμός με ανάκτηση θερμότητας ή τα φωτοβολταϊκά εάν υπάρχει η δυνατότητα τοποθέτησης. Όλες αυτές οι παρεμβάσεις με κατάλληλο συνδυασμό μεταξύ τους και αναλόγως την κάθε περίπτωση που είναι διαφορετική, δίνουν τη δυνατότητα στο κτήριο να ανέβει ενεργειακές κατηγορίες, όπως φαίνεται σε ένα παράδειγμα στον πίνακα 1.
Πίνακας 1: Μεταβολή της ενεργειακής κατάταξης κατοικίας μετά από διάφορους συνδυασμούς παρεμβάσεων Εξοικονόμησης Ενέργειας
Προτεραιότητα στα Αποδοτικά Συστήματα Θέρμανσης Ψύξης και Παραγωγής ΖΝΧ
Είναι ξεκάθαρο πλέον ότι στα νέα κτίρια, θα πρέπει να γίνει ένα σύνολο παρεμβάσεων αφού πρέπει υποχρεωτικά να επιτευχθεί τουλάχιστον η Ενεργειακή Κλάση Α. Τι συμβαίνει ωστόσο στα υφιστάμενα κτίρια, που πολλές φορές δεν υπάρχει οικονομική δυνατότητα για εκτεταμένες παρεμβάσεις;
Σύμφωνα με τη σχετική μελέτη του Εργαστηρίου Ατμοκινητήρων & Λεβήτων του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου η οποία συγκρίνει τεχνοοικονομικά αποτελέσματα διάφορων ενεργειακών παρεμβάσεων σε κτίρια του ελληνικού δυναμικού, η ενεργειακή αναβάθμιση ενός κτιρίου περνάει πρωτίστως μέσα από την αντικατάσταση του υφιστάμενου συστήματος ψύξης – θέρμανσης με νέα προηγμένα συστήματα με υψηλότερο ενεργειακό βαθμό απόδοσης, αλλά και σε συνδυασμό με τη χρήση σύγχρονων συστημάτων αυτοματισμού.
Οι προτεινόμενες παρεμβάσεις του συστήματος θέρμανσης, πρωτίστως περιλαμβάνουν την αντικατάσταση της πηγής θερμότητας, συνήθως του λέβητα πετρελαίου, είτε με σύγχρονο λέβητα με τεχνολογία συμπύκνωσης, ή ακόμα καλύτερα με αντλία θερμότητας που επιφέρει πολύ χαμηλή ενεργειακή κατανάλωση, ενώ φαίνεται να αποτελεί την μοναδική λύση για επίτευξη επιπέδων κατανάλωσης πρωτογενούς ενέργειας στη περιοχή θεώρησης του κτηρίου ως nZEB (Nearly zero-energy buildings - κτίρια σχεδόν μηδενικής κατανάλωσης ενέργειας), στα οποία θα πρέπει υποχρεωτικά να κατατάσσονται τα νεόδμητα κτίρια στην Ευρωπαϊκή Ένωση και την Ελλάδα από 1/1/2025 και μετά. Ενώ από 1/1/2030 και έπειτα τα νεόδμητα κτίρια θα πρέπει να είναι μηδενικής κατανάλωσης ενέργειας ZEB.
Τα ηλιοθερμικά συστήματα είναι μια άριστη επιλογή για επιπλέον εξοικονόμηση ενέργειας
Μια ακόμα παρέμβαση, με ιδιαίτερα υψηλή συνεισφορά στην ενεργειακή αποδοτικότητα, είναι η χρήση ηλιοθερμικών συστημάτων για την υποβοήθηση της θέρμανσης, καθώς και για την παραγωγή ζεστού νερού χρήσης, μια παρέμβαση με την οποία μπορεί ένα κτίριο να καταταχθεί στην Ενεργειακή Κατηγορία Α+, χωρίς τη χρήση φωτοβολταϊκού συστήματος.
Οι κτιριακοί αυτοματισμοί και τα Smart Home προσφέρουν αποδοτικό έλεγχο των συστημάτων.
Σημαντικό ρόλο στην ενεργειακή απόδοση του κτιρίου, επιτελούν οι συσκευές ελέγχου και αυτοματισμού της εγκατάστασης θέρμανσης. Από τον θερμοστάτη, που πρέπει να είναι σύγχρονος με έξυπνους self-learning αλγορίθμους, μέχρι τα συστήματα Smart Home και τις εκτεταμένες δυνατότητες, τόσο λειτουργικές όσο και για την εξοικονόμηση ενέργειας, είναι λύσεις που οι καταναλωτές πρέπει να λάβουν υπόψη, καθώς μπορούν να ανεβάσουν την ενεργειακή κατάταξη ως και κατά 2 κατηγορίες. Τέλος, μια ακόμα επένδυση, με σύντομο χρόνο απόσβεσης είναι η προσθήκη συστημάτων αερισμού με ανάκτηση θερμότητας, αφού σχεδόν μηδενίζουν τις απώλειες αερισμού και επιφέρουν επιπλέον εξοικονόμηση έως 30% στο κόστος θέρμανσης.
Τα Συστήματα Αερισμού με Ανάκτηση Θερμότητας μειώνουν τις απώλειες αερισμού στη θέρμανση έως και 93% ενώ ταυτόχρονα δημιουργούν μια υγιεινή ατμόσφαιρα
Από τα παραπάνω είναι σαφές ότι η αντικατάσταση του συστήματος θέρμανσης πρέπει να προηγείται χρονικά των λοιπών παρεμβάσεων. Σε περιπτώσεις περιορισμένων οικονομικών πόρων, που επιβάλλουν ιεράρχηση προτεραιοτήτων και χρονικό προγραμματισμό των δράσεων, η αναβάθμιση του συστήματος θέρμανσης σε πρώτο χρόνο, αφενός μεγιστοποιεί το οικονομικό όφελος και την απόδοση ανά επενδεδυμένο ευρώ, και αφετέρου δεν ακυρώνει οποιαδήποτε μελλοντικά σχέδια αναβάθμισης.
Case Study: Κτίριο Villa Vesta στην Καλαμάτα όπου αναβαθμίστηκε ενεργειακά το 2021 και από κατηγορία Η: 221 kwh/m2 ανέβηκε σε κατηγορία Α+: 39 kwh/m2
*Το άρθρο του Γιώργου Χαρ. Ανδριανού, Διπλ. Ηλεκ. Μηχ. ΑΠΘ, ιδιοκτήτη και διευθύνοντα συμβούλου της εταιρείας «ANDRIANOS», όπως δημοσιεύθηκε στην θεματική έκδοση "Κατοικία", της καθημερινής εφημερίδας της Καλαμάτας "Ελευθερία", Ιούλιος 2022.
